अहिले राजनीतिक कोर्स नै परिवर्तन भयो भनेर बुझ्ने कि के बुझ्ने ?
राजनीतिको वर्तमान कोर्स पूर्ण रूपमा परिवर्तन भएको छैन, तर यसले आफूलाई अझ समुन्नत र त्रुटिरहित बनाउने दिशामा महत्वपूर्ण कदम चालिरहेको छ । यो यात्राको मूल मर्म भनेको युवा पुस्ताको भावनालाई आत्मसात् गर्दै एउटा सुदृढ र जनउत्तरदायी राजनीतिक पद्धतिको विकास गर्नु हो । नेपालको राजनीतिक इतिहासमा विभिन्न आरोह–अवरोह आए । विगतका दशकहरूमा हामीले धेरै व्यवस्था परिवर्तनका आन्दोलनहरू देख्यौँ । तर, अहिलेको अवस्था फरक छ । अहिलेको पुस्ताले व्यवस्थालाई नै फालेर नयाँ व्यवस्था खोजेको होइन, बरु विद्यमान प्रणालीलाई नै सुधार गरेर त्यसलाई अझ परिपक्व बनाउन चाहेको हो । उनीहरूले राजनीतिमा पारदर्शिता, जवाफदेहिता र नैतिकताको अपेक्षा राखेका छन् । परम्परागत राजनीतिक शैलीले मात्र अब काम गर्दैन भन्ने कुराको संकेत हालैका घटनाक्रमहरूले दिएका छन् । युवाहरू, जसलाई प्रायः राजनीतिमा चासो छैन भन्ने आरोप लाग्ने गर्छ, उनीहरू अहिले डिजिटल माध्यमबाट संगठित भई आफ्नो आवाज सशक्त रूपमा उठाइरहेका छन् । यो कुनै आकस्मिक घटना होइन, बरु वर्षौंदेखि राजनीतिमा देखिएका कमी–कमजोरी र नेतृत्वको बेवास्ताप्रतिको स्वाभाविक प्रतिक्रिया हो । यसले राजनीतिक दलहरूलाई आफ्नो कार्यशैली र संगठनात्मक संरचनामा आमूल परिवर्तन ल्याउन बाध्य बनाएको छ । त्यसैले, अबको बाटो भनेको युवाको भावनालाई बुझेर उनीहरूलाई निर्णय प्रक्रियामा सामेल गराउने एउटा नवीन पद्धतिको विकास गर्नु हो । यसका लागि राजनीतिक दलहरूले आफ्ना आन्तरिक संरचनामा सुधार गरी नेतृत्वमा नयाँ पुस्तालाई उचित स्थान दिनुपर्छ । साथै, सुशासनको प्रत्याभूति गर्दै भ्रष्टाचारलाई शून्य सहनशीलताको नीतिमा राख्नुपर्छ । यदि राजनीतिक दलहरूले यो अवसरलाई सही ढंगले सदुपयोग गरेर अगाडि बढे, भने यसले देशमा दिगो राजनीतिक स्थिरता र समृद्धिको जग बसाउनेछ । अन्यथा, जनअसन्तोषको यो लहरले भविष्यमा अझ ठूला चुनौतीहरू ल्याउन सक्नेछ । यो समय आत्मसमीक्षा गर्ने र जनआकांक्षाअनुसार अगाडि बढ्ने महत्वपूर्ण घडी हो ।
भदौ २३ र २४ गतेको आन्दोलनले एक किसिमले धक्का त दिएकै होइन र ?
नेपाली कांग्रेसले १४औँ महाधिवेशनमा ‘उत्साह र रूपान्तरण’को नारा तय गरेर पार्टीभित्रको परिवर्तनको आवश्यकतालाई स्वीकार गरे तापनि, व्यवहारमा भने त्यसलाई लागू गर्न सकेन । नारामा एकताको कुरा गरिए पनि गुट–उपगुटको राजनीति हावी भयो र पार्टीलाई डिजिटल युगअनुरूप रूपान्तरण गर्ने काम भएन । परिणामतः युवा पुस्ताको अपेक्षाअनुसार जवाफदेहिता र पारदर्शिता पार्टीको कार्यशैलीमा झल्किएन । चितवन र तनहुँको उपनिर्वाचनमा भएको अप्रत्याशित हारपछि पार्टीभित्रबाटै रूपान्तरणको आवाज उठ्यो । नेताहरूले देशव्यापी रूपमा अभियान चलाए, छलफल गरे र सुझावहरू संकलन गरे । ती सुझावहरूलाई केन्द्रीय समिति र महासमितिको बैठकमा समेत पेस गरियो । तर, दुर्भाग्यवश पार्टीले ती सुझावहरूलाई ठोस परिणाम दिने गरी स्वीकार गरेन । यसले गर्दा परिवर्तनको खोजीमा रहेको युवा पुस्ताको अपेक्षा पूरा हुन सकेन । युवाहरूलाई राजनीतिमा चासो छैन र उनीहरू मोबाइलमा मात्र व्यस्त छन् भन्ने एक किसिमको भाष्य थियो, जुन अहिले गलत साबित भएको छ । वास्तवमा, अहिलेको जेन–जी पुस्ता मोबाइल र अनलाइनको युगमै जन्मियो र हुर्कियो । उनीहरूले आफ्नो अनिवार्य काम केही घण्टामै सकेर बाँकी समय व्यापक सञ्चारमा बिताउँछन् । यसले उनीहरूलाई डिजिटल्ली र ग्लोबल्ली सबै कुराको सूचना लिन, आफ्ना विचार व्यक्त गर्न र अरूका विचार सुन्न सक्षम बनायो । यसैकारण, यो पुस्ता अन्य पुस्ताभन्दा अझ बढी संगठित थियो । तर, अघिल्लो पुस्ताका नेताहरूले यो वास्तविकतालाई उपेक्षा गरे । उनीहरूले युवाहरूको शक्तिलाई कम आँके र आफूलाई सुधार्न चाहेनन् । जब राजनीतिक दलहरूले युवाहरूको भावनालाई बेवास्ता गरे, तब यही संगठित जमातले आन्दोलनको रूप लिएर आफ्नो शक्ति प्रकट गर्न पुग्यो । यो विस्फोट कुनै आकस्मिक घटना थिएन, बरु पुरानो सोच र नयाँ पुस्ताको अपेक्षाबीचको टकरावको परिणाम थियो ।
यो घटनाक्रम हुनुमा नेपाली कांग्रेस र एमालेको जिम्मेवारी कति ?
वर्तमान राजनीतिक संकटका लागि मुख्य तीन दल-एमाले, कांग्रेस र माओवादी-समान रूपमा जिम्मेवार छन् किनकि उनीहरूले समयमै आफूलाई सुधार्न सकेनन् । यद्यपि, यी दलहरूबीच एउटा महत्वपूर्ण भिन्नता देखिएको छ । नेपाली कांग्रेसभित्र भने नेतृत्व तहकै पदाधिकारीहरूले पार्टीलाई रूपान्तरण गर्नुपर्छ भनी निरन्तर आवाज उठाइरहेका छन् । उनीहरूले पार्टीलाई आन्तरिक रूपमा झकझकाउने र परिवर्तनको आवश्यकता महसुस गराउने काम गरिरहेका छन् । यो आन्तरिक हुटहुटी र बहसले कांग्रेसलाई युवा पुस्ताको अपेक्षालाई सम्बोधन गर्ने दिशामा अगाडि बढ्न प्रेरित गरेको छ । यसको विपरीत, नेकपा (एमाले) र नेकपा (माओवादी केन्द्र)भित्र यस्तो खुला रूपान्तरणको दबाब कम देखिएको छ । एमालेमा विद्या भण्डारीजस्ता वरिष्ठ नेताले राजनीतिमा फर्कन चाहेकोमा उनलाई निषेध गरियो, जसले पार्टीमा ओलीबाहेक अरू कोही छैन भन्ने सन्देश गयो । माओवादीमा पनि प्रचण्डबाहेक अरू कसैले बोल्न पाउँदैनन् भन्ने मानसिकताले बहसलाई खुम्च्यायो । यसरी अन्य दलका युवा र नेताहरूले आन्तरिक रूपमा रूपान्तरणको प्रयास गरे पनि त्यो सार्वजनिक रूपमा प्रकट हुन सकेन । तर, कांग्रेसमा महामन्त्रीलगायतका नेताहरूले यो आवाजलाई सशक्त रूपमा उठाइरहेका छन् । संगठित रूपमा नै ‘नेपाली कांग्रेस रूपान्तरण अभियान’ अगाडि बढेको छ । यसले पार्टीका विभिन्न फोरममा आफ्नो कुरा राखेको छ र पार्टीको स्वाभाविक अधिवेशनमा यसले एउटा ठोस आकार लिने निश्चित थियो । तथापि, भदौ २३ गतेको घटनाले यो प्रक्रियालाई अझ अगाडि ल्याइदिएको छ । यसरी कांग्रेसभित्र देखिएको खुला आन्तरिक बहस र रूपान्तरणको प्रयासले पार्टीलाई अहिलेको जनआन्दोलनले ल्याएका चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्न सहज हुने देखिन्छ, जुन अन्य दलमा त्यति सहज छैन ।
शान्तिपूर्ण भनिएको युवा आन्दोलनले सार्वजनिक तथा नेताका निजी सम्पत्तिमा ठूलो क्षति पुर्याएपछि, के यस आन्दोलनमा घुसपैठ भएको मान्न सकिन्छ ?
भदौ २३ गतेको आन्दोलन प्रारम्भमा स्वस्फूर्त र शान्तिपूर्ण देखिए पनि त्यसपछिका घटनाक्रमले यसमा केही गलत तत्वहरूको घुसपैठ भएको स्पष्ट संकेत दिन्छ । आन्दोलनको आह्वान गर्ने जेन–जी पुस्ताका समूहहरूले पनि यो कुरालाई स्वीकार गरेका छन् । यसले के देखाउँछ भने, जब युवाहरू ठूलो संख्यामा सडकमा उत्रिए, तब उनीहरूको आन्दोलनलाई एउटा अवसरको रूपमा उपयोग गर्ने मनसाय भएका विभिन्न समूह र असन्तुष्ट पक्षहरू पनि त्यसमा मिसिन पुगे । यी समूहहरूले आफ्नो व्यक्तिगत असन्तुष्टि र अतिरिक्त स्वार्थ पूरा गर्नका लागि यो परिस्थितिको फाइदा उठाउने प्रयास गरे । यही कारणले गर्दा शान्तिपूर्ण भनिएको आन्दोलनले पछि हिंसात्मक रूप लियो र सार्वजनिक तथा निजी सम्पत्तिमा क्षति पुग्यो । यस्तो अवस्थामा राज्य आफैँ पनि यो घटनाको गहिरो छानबिन गर्न र सत्यतथ्य बाहिर ल्याउनुपर्छ भन्नेमा विश्वस्त देखिन्छ । यो घटनाले भविष्यका लागि एउटा महत्वपूर्ण पाठ सिकाएको छ । कुनै पनि जनआन्दोलनको समयमा, आन्दोलनकारीहरूले आफ्नो उद्देश्यमा स्पष्ट र संयमित रहनुपर्छ । साथै, राज्यले पनि त्यस्ता आन्दोलनलाई सम्बोधन गर्ने क्रममा घुसपैठको सम्भावनालाई ध्यानमा राखेर सुरक्षा र व्यवस्थापनका उपायहरू अपनाउनुपर्छ । यसबाट मात्रै जनआन्दोलनको वास्तविक भावनाको सम्मान गर्दै यसलाई अझै परिपक्व र परिणाममुखी बनाउन सकिन्छ ।
२४ गतेको घटनापछि २५ र २६ गतेको अवस्थामा ‘व्यवस्था नै जोखिममा परेको’ भनी उत्पन्न भएको त्रासलाई तपाईं कसरी व्याख्या गर्नुहुन्छ ?
भर्खरैको आन्दोलनले के देखाएको छ भने, जेन–जी पुस्ताका युवाहरू लोकतान्त्रिक मूल्य–मान्यताप्रति प्रतिबद्ध छन् । उनीहरूले वर्तमान राजनीतिक प्रणालीलाई पूर्ण रूपमा खारेज गरेर शून्यबाट नयाँ व्यवस्थाको कल्पना गरेका छैनन् । उनीहरूको मुख्य माग लोकतन्त्र र संविधानलाई थप सुदृढ बनाउनु हो । उनीहरूले संविधानलाई भत्काएर नयाँ बाटो खोजेका छैनन्, बरु यसमा रहेका कमीकमजोरीहरूलाई सच्याएर, संशोधन र परिमार्जन गरी यसलाई अझ बढी जनमुखी बनाउन खोजेका छन् । युवाहरूको यो सुझबुझपूर्ण र परिपक्व सोचले राजनीतिक दलहरूलाई पनि आफ्नो कार्यशैलीमा पुनर्विचार गर्न बाध्य पारेको छ । दलहरूले अहिलेको परिस्थितिमा यो युवा–आन्दोलनले ल्याएको परिवर्तनको लहरलाई स्वीकार गरी यसलाई आत्मसात् गर्नुको विकल्प छैन भन्ने बुझेका छन् । यो जनमतले ल्याएको चेतनालाई सम्मान गर्दै, जनताको प्रतिनिधिसभा ल्याउनका लागि निर्वाचनलाई नै सबैभन्दा उत्तम माध्यम मान्नुपर्छ भन्नेमा उनीहरू कन्भिन्स हुँदै गएका छन् । अन्ततः, यसले राजनीतिक दलहरूलाई आफ्नो जिम्मेवारीबोध गराएको छ र उनीहरूलाई जनआकांक्षाअनुरूप अगाडि बढ्न प्रेरित गरेको छ ।
समग्र राजनीतिक दलहरूको गतिविधिले अहिलेको अप्ठ्यारो अवस्थालाई समाधान गर्नुको सट्टा झन् जटिल बनाइरहेको जस्तो लाग्दैन ?
हरेक व्यक्तिले आफ्नो सोच र विचार फरक–फरक राख्ने भएकाले राजनीतिको अहिलेको अवस्थालाई बुझ्ने तरिका पनि फरक–फरक हुनसक्छ । तर, यसलाई कुनै एक व्यक्तिको मानसिकता वा विचारको आधारमा मात्र हेर्नु न्यायोचित हुँदैन । बरु, अहिलेको परिस्थितिमा मूल प्रवाहमा रहेको सोचलाई बुझ्नु आवश्यक छ, जसले देशलाई समुन्नत र नेपाली जनतालाई सम्मानित बनाउने साझा लक्ष्य बोकेको छ । हालैका घटनाक्रममा जे–जति दुर्भाग्यपूर्ण कुराहरू भए, जस्तैः क्षति, कुटपिट र हिंसा, ती सबैमा विभिन्न तत्वहरूको घुसपैठ भएको देखिन्छ । यी नकारात्मक घटनाहरूलाई अलग राखेर हेर्ने हो भने, यसले राजनीतिलाई एउटा नयाँ र सकारात्मक दिशा दिएको छ । राजनीतिले अब जुन बाटो समातेको छ, त्यसलाई नकारात्मक रूपमा लिनुहुँदैन । यसलाई केवल एउटा सुधार अभियानको रूपमा हेर्नुपर्छ, जसले देशलाई थप क्षति हुनबाट बचाउँदै विकास र समृद्धिको बाटोमा अगाडि बढाउनेछ । यो प्रवृत्तिले परम्परागत राजनीतिको जडतालाई तोडेर नयाँ विचार र ऊर्जालाई स्थान दिएको छ । यसलाई स्वीकार गरी सबैले अगाडि बढ्नुपर्छ भन्ने नै प्रबल विश्वास रहेको छ ।
सुशीला कार्कीको नेतृत्वमा बनेको सरकारको बाटो कति सहज देख्नुभएको छ ?
नवगठित सरकारका कामको मूल्यांकन अहिले नै गर्नु हतार हुनेछ । अहिले नै शंका गर्नुभन्दा सरकारलाई सफलताको लागि शुभकामना दिनु नै उचित हुन्छ । मन्त्रिपरिषद्मा आएका सबै सदस्यहरू निर्दोष र त्रुटिरहित नहोलान्, तर उनीहरूमध्येबाट कम्तीमा गल्ती गर्ने सम्भावना कम भएका पात्रहरू छनोट गरिएको छ । त्यसैले, उनीहरूले केही सकारात्मक काम गर्नेछन् भन्ने आशा र भरोसा छ । नयाँ सरकारसामु सबैभन्दा ठूलो चुनौती जेन–जी पुस्ताको आन्दोलनले उठाएका सवालहरूलाई सम्बोधन गर्नु हो । कतिपय विषयमा तत्काल निर्णय लिनु आवश्यक छ र यसमा सरकारले ढिलासुस्ती गर्नु हुँदैन । सरकारको मुख्य जिम्मेवारी र प्रमुख ध्यान समयमै चुनाव गराउनमा केन्द्रित हुनुपर्छ । आखिर देशलाई जनताका प्रतिनिधिहरूले नै चलाउने हो र यो माहोलमा जनताबाट अनुमोदित भएर आएका जनप्रतिनिधिहरूले नै देशलाई सही दिशा दिनेछन् । त्यसका अतिरिक्त, सरकारले सुशासन र भ्रष्टाचारमुक्त राज्य निर्माणका लागि प्रतीकात्मक र सकारात्मक कामहरू गर्नुपर्छ । यस्ता कामहरूले जनतामा विश्वास जगाउनेछन् । मलाई विश्वास छ कि सरकारले यो बीचमा यी महत्वपूर्ण विषयहरूमा ठोस कदम चाल्नेछ ।
फागुन २१ मा चुनाव हुन्छ त, सबै दल सहभागी पनि होलान् ?
वर्तमान परिस्थितिलाई सम्बोधन गर्दै चुनावमा जानुपूर्व विभिन्न पक्षले आ–आफ्नो जिम्मेवारी पूरा गर्नुपर्ने आवश्यकता छ । सर्वप्रथम, सरकारको काँधमा महत्वपूर्ण जिम्मेवारी आइपरेको छ । सरकारले सर्वपक्षीय तथा सर्वदलीय बैठकहरू बोलाएर निर्वाचनको वातावरण तयार पार्नुपर्छ । जनताको वर्तमान आकांक्षालाई सम्बोधन गर्न प्रतिनिधिसभा निर्वाचन, मतदाता नामावली र राजनीतिक दलसम्बन्धी कानुनहरूमा अध्यादेशमार्फत तत्काल सुधार ल्याउनु आवश्यक छ । असल मनसायका साथ ल्याइएका यस्ता सुधारहरूले सुशासन प्रवद्र्धन गर्नेछन् । अर्कोतर्फ, अहिलेको अभियान र आन्दोलनले राजनीतिक दलहरूलाई आत्मालोचना गर्ने अवसर दिएको छ, जसलाई उनीहरूले सदुपयोग गर्नुपर्छ । अग्रज नेताहरूले आफ्नो विगतको योगदानलाई सम्झँदै अब आउने पुस्तालाई नेतृत्वमा आउनका लागि उदारतापूर्वक बाटो खोलिदिनुपर्छ । यस सन्दर्भमा, महामन्त्री गगन थापाको भनाइ निकै मननीय छ, जहाँ उहाँले पार्टीको पुनर्निर्माण र रूपान्तरणका लागि आवश्यक परेमा आफ्नो पद त्याग्न पनि तयार रहेको बताउनुभएको छ । यो त्यागको अर्थ समस्याबाट भाग्नु होइन, बरु समाधानका लागि बाटो बनाउनु हो । यसले पार्टीलाई अझ राम्रो परिस्थितिमा पुर्याउन सहयोग गर्छ । त्यसैले, अबको समय भनेको पार्टीलाई ‘रिकन्स्ट्रक्सन’ र ‘ट्रान्सफरमेसन’को बाटोमा लैजानु हो । यसका लागि पदमा रहेका व्यक्तिहरूले समस्याको समाधानमा अग्रसर हुनुपर्छ र आवश्यक परे त्याग गर्न पनि पछि हट्नु हुँदैन । यसबाट मात्रै पार्टीको विश्वसनीयता बढ्छ र जनताले चाहेको नेतृत्व स्थापित गर्न सकिन्छ ।
उपसभापतिको नेतृत्वमा भएका भर्चुअल बैठकहरू, सभापति शेरबहादुर देउवालाई उपचारबाट फर्किनुअघि नै हटाउने तयारीको संकेत हो ?
अहिले नेपाली कांग्रेसभित्र देखिएको नेतृत्वको विषयलाई लिएर विभिन्न अड्कलबाजी भइरहेका छन् । खासगरी सभापति शेरबहादुर देउवा अस्वस्थ रहेकाले पार्टीले तत्काल कुनै ठोस निर्णय लिन नसकेको देखिन्छ । यद्यपि, केन्द्रीय सदस्यहरूलाई सहभागी गराएर कुनै भर्चुअल बैठक नभएका कारण नेताहरूले सामाजिक सञ्जाल वा फोनमार्फत आफ्ना विचारहरू व्यक्त गर्न बाध्य हुनुभएको छ । यो अवस्थामा सभापतिले कार्यवाहकको जिम्मेवारी दिएर वा राजीनामा दिएर पार्टीलाई रूपान्तरणको बाटोमा लैजान सहज बनाइदिएको भए राम्रो हुन्थ्यो भन्ने एउटा धारणा छ । यसो गर्दा पार्टीलाई एकताबद्ध गरी नयाँ पुस्ताको चाहनाअनुसार अगाडि बढ्न मद्दत पुग्थ्यो । तर, उपसभापतिले स्वास्थ्यमा सुधार आइरहेको बताएकाले सायद उहाँले पूर्ण स्वस्थ भएपछि यो विषयमा विचार गर्नुहुनेछ भन्ने अपेक्षा गर्न सकिन्छ ।
लामो राजनीतिक अनुभव भएका नेताहरूले पार्टी र यसका लाखौँ कार्यकर्ताको योगदानलाई बुझेका छन् । उनीहरू आफ्नो कारणले पार्टीलाई अप्ठ्यारोमा पर्न दिँदैनन् भन्नेमा विश्वास गर्न सकिन्छ । त्यसैले, पार्टीलाई आवश्यक परेको बेला खुल्ला हृदयले त्याग गर्न तयार हुनुपर्छ । यो त्यागको अर्थ पद छोडेर भाग्नु होइन, बरु पार्टीको पुनर्संरचना र रूपान्तरणका लागि बाटो खोल्नु हो । यसले पार्टीलाई भविष्यमा चुनाव जित्न सक्ने, जनताको विश्वास जित्न सक्ने र नैतिक अधिकार भएको नेतृत्व स्थापित गर्न मद्दत गर्नेछ । मलाई विश्वास छ कि नेताहरूले यो बाटो सहज बनाउनेछन् ।
अन्त्यमा, अब नेपाली कांग्रेसलाई कसरी रूपान्तरण गर्ने ?
पार्टीभित्र अहिले जुन सुधारको आवश्यकता महसुस गरिएको छ, त्यो वास्तवमा भित्रैबाट समाधान खोज्ने एउटा सकारात्मक प्रयास हो । पार्टीभित्रको आन्तरिक सुधार र युवाहरूको भावनालाई सम्बोधन गर्नुपर्ने आवश्यकतालाई जोडदार रूपमा प्रस्तुत गरेको छ । यो नै पार्टीसामु रहेको मुख्य चुनौती हो, जसको सामना गरेर अगाडि बढ्नु अपरिहार्य छ ।
Facebook Comments