काठमाडौँ । माओवादी केन्द्र, नेकपा एकीकृत समाजवादी, मातृभूमि अभियान नेपाललगायत १३ वटा घटक एकीकृत भएर ‘नेपाली कम्युनिस्ट पार्टी’ (नेकपा) गठन भए पनि नयाँ संरचना स्थिर हुनुअघि कम्युनिस्ट राजनीतिलाई फेरि तरल बनाएको छ। एकता अभियान अघि बढाएका संयोजक पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले विभिन्न दल र नेतालाई एकतामा ल्याउने प्रयत्न चलाए पनि त्यसैको क्रममा धेरै दलहरू चिरा परे।

माओवादीसँग एकता प्रक्रियामा नेकपा एकीकृत समाजवादीभित्र गम्भीर मतभेद उत्पन्न भयो। अध्यक्ष माधवकुमार नेपाल नेतृत्वको बहुमत माओवादीसँग मिलेको भए पनि घनेन्द्र बस्नेत, घनश्याम भूसाल, विजय पौडेललगायत नेताहरूले नयाँ वाम शक्ति निर्माणको उद्देश्यसहित छुट्टै बाटो समाते। रामकुमारी झाँक्री र किसान श्रेष्ठ भने एमाले फर्किए। एकताबाट एकीकृत समाजवादी तीन धारमा विभाजित भयो।

ad

यस्तै, नेत्रविक्रम चन्द ‘बिप्लव’ नेतृत्वको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी पनि माओवादीसँगको एकता सम्भावनाले प्रभावित भयो। चिरन पुनको समूह माओवादीसँग मिल्यो, कर्णजित बुढाथोकीको समूह पनि उही दिशामा उन्मुख भयो। तर चन्दले भने छुट्टै बाटो समाउँदै ‘नेकपा (माओवादी)’ नामक नयाँ दल दर्ता गरे, जसलाई निर्वाचन आयोगले आधिकारिक मान्यता दियो।

माओवादीभित्र पनि असन्तुष्टि बढ्यो। उपमहासचिव जनार्दन शर्मा र सचिव राम कार्कीले एकता प्रक्रियाप्रति असहमति जनाउँदै पार्टी छाडे र बाबुराम भट्टराईसँग मिलेर ‘प्रगतिशील लोकतान्त्रिक पार्टी’ गठन गरे। उनीहरूका अनुसार दाहालको नेतृत्व–शैली नै मुख्य विवादको कारण थियो।

जसपामा पनि एकता वार्ता चलिरहेकै बेला फुट आयो। कार्यकारी अध्यक्ष अशोक राईसँग सहमति हुन नसकेपछि संघीय परिषद् अध्यक्ष राजेन्द्र श्रेष्ठ, रणध्वज लिम्बु र परशुराम बस्नेतसहित ६ जना नेताहरू पार्टी छाडेर नेकपातर्फ लागे। श्रेष्ठ समूहका अनुसार जसपामा तीन धार रहेको र एकताबारे सर्वसम्मति सम्भव नभएकाले आफूहरू नेकपामा मिसिने निर्णयमा पुगे।

राजनीतिक विश्लेषकहरूका अनुसार दाहालको ‘सबैलाई मिलाउने’ अभियान दीर्घकालीन रणनीतिको भन्दा पनि तत्काल शक्ति विस्तारमा केन्द्रित देखिन्छ। विश्लेषक प्रेमदर्शन सापकोटाका अनुसार प्रचण्ड सान्दर्भिकता कायम राख्न सहजै गठबन्धन बदल्नसक्ने नेता हुन्। तर पूर्वमाओवादी नेता तथा विश्लेषक राम कार्कीको भनाइमा यस्तो प्रवृत्तिले दीर्घकालमा दाहालकै आधार कमजोर बनाउन सक्छ।

दाहालले शान्ति प्रक्रियापछिदेखि नै फुट–जुटको श्रृङ्खला दोहोर्याउँदै आएका छन्—२०६५ मा मसालसँगको एकता, २०७५ मा एमालेसँगको एकता, २०७७ मा सर्वोच्चको आदेशपछि पुनः विभाजन, २०७८ मा समाजवादी गठन, र अहिले पुनः विभिन्न घटक मिसाएर नयाँ नेकपा। तर एकताका घोषणाहरूको सँगै दलहरूमा पुनः विभाजन भई शक्तिको पुनर्संरचना हुनु नै हालसम्मको दोहोरो वास्तविकता बनेको छ।

शक्ति विस्तारका लागि भएको एकताले स्थायित्व कति समय पाउने हो, वा फेरि पुरानै फुट–जुटको चक्र दोहोरिने हो—राजनीतिक परिवेशले जल्दै नै यसको जवाफ दिने संकेत देखिएको छ।