डेभिड वालेस वेल्स
सन् २०२३ मा जब च्याटजीपीटीले १० करोड मासिक प्रयोगकर्ताहरू बनाइरहेको थियो र तीमध्ये ठूलो संख्याले हलिउड चलचित्र ‘हर’मा बाँचिरहेको जस्तो महसुस गरेर डराइरहेका थिए । त्यसै समयमा एआई अनुसन्धानकर्ता कात्जा ग्रेसले एउटा चिन्ताजनक सर्वेक्षण प्रकाशित गरिन् । सर्वेक्षणले पत्ता लगायो कि ३३ प्रतिशतदेखि ५० प्रतिशतसम्मका शीर्ष एआई अनुसन्धानकर्ताहरू यो प्रविधिले मानव विनाश वा त्यति नै नराम्रो परिणामको कम्तीमा १० प्रतिशत सम्भावना रहेको विश्वास गर्छन् ।
दुई वर्षपछि, माहोल निकै फरक छ । हो, अझै पनि केही व्यक्तिहरू तीव्र बुद्धिमत्ताको उडानको भविष्यवाणी गरिरहेका छन्, केही मात्रामा काल्पनिक र केही मात्रामा डिस्टोपियन मार्गमा । तर एआईको हाइप विकसित भएको छ, यो भविष्यवाणीको चरणबाट बाहिर निस्केर केही सामान्य कुरामा परिणत भएको छ । यो ढाँचा हामीलाई परमाणु प्रसार, जलवायु परिवर्तन र महामारी जोखिमजस्ता अन्य आकर्षक मेगाट्रमाज अनुभवबाट परिचित छ ।
गत वर्षको ठूलो सबैभन्दा महत्वपूर्ण एआई पाठ मानव जातिलाई स्वार्मिङ सुपरइन्टेलिजेन्सको एलियन विश्वमा धकेल्न लागिएको भविष्यवाणी गर्ने २३ वर्षीय पूर्व ओपन एआई अनुसन्धानकर्ता लियोपोल्ड अस्चेनब्रेनर थिए भने यस वर्ष प्रिन्स्टन–सम्बद्ध कम्प्युटर वैज्ञानिकहरू अरविन्द नारायणन र सायश कपुरले अप्रिलमा प्रकाशित गरेका ‘एआई सामान्य प्रविधिको रूपमा’ नामक पाठ हो । उनीहरूले एआईलाई ‘छुट्टै प्रजाति, अत्यधिक स्वायत्त, सम्भावित सुपर–इन्टेलिजेन्ट इकाई’को रूपमा हेर्नुको सट्टा यसलाई ‘हामीले नियन्त्रणमा राख्न सक्ने र राख्नुपर्ने उपकरणको रूपमा बुझ्नुपर्छ र यो लक्ष्यलाई प्राप्त गर्न कुनै कठोर नीति हस्तक्षेप वा प्राविधिक सफलताहरू आवश्यक पर्दैन’भनेर लेखेका थिए ।
एक वर्षअघि, ‘सामान्य’ प्रगति भनेर एआईको अपेक्षित विकासलाई कम आकलन गर्नु विपक्षी दृष्टिकोण मानिन्थ्यो, तर अहिले यो सामान्य ज्ञान जस्तो बन्दै गएको छ । यसमा अक्सफोर्डका दार्शनिक तथा एआई विज्ञ टोबी ओर्डले ‘स्केलिङ प्याराडक्स’को उल्लेख गरेका छन्, जसमा ठूला भाषा मोडेलहरूले प्रभावशाली प्रगति गरे पनि प्रत्येक सुधारका लागि आवश्यक स्रोतहरू (जस्तै कम्प्युटिङ पावर) यति छिटो बढिरहेका छन् कि यसको प्रतिफल साँच्चै प्रभावकारी छैन जस्तो लाग्छ । यसले एआईको विकासमा लागत र दक्षताको असन्तुलनलाई इंगित गर्दछ, जसले गर्दा दीर्घकालीन रूपमा यसको गति सुस्त हुन सक्छ ।
एआईका समर्थकहरू टायलर कोवेन र द्वार्केश पटेलले एआईलाई मानवीय प्रणालीमा एकीकृत गर्नका चुनौतीहरूलाई जोड दिएका छन् । कोवेनले यसलाई ‘मानवीय बोटलनेक’समस्या भनेका छन्, जसमा एआईको क्षमता भए पनि मानवहरूको सीमितता (जस्तै निर्णय लिने, रचनात्मकता वा नैतिकता)ले यसको पूर्ण उपयोगलाई रोक्छ । यसले एआईलाई मात्र प्राविधिक रूपमा नभई सामाजिक, आर्थिक र संगठनात्मक रूपमा एकीकृत गर्नु पर्ने आवश्यकतालाई उजागर गर्दछ ।
फेब्रुअरीमा द्वार्केश पटेलसँगको अन्तर्वार्तामा माइक्रोसफ्टका सीईओ सत्या नाडेलाले कृत्रिम सामान्य बुद्धिमत्ता (एजीआई)को अवधारणालाई कम महत्व दिएका छन् । उनले हामी सबैले यसबारे अति उत्साहित भएको र यसको प्रगतिको मापनका लागि साधारण जीडीपी वृद्धि नै उत्तम मापन भएको बताएका छन् । उनको सन्देश : जबसम्म वैश्विक जीडीपी १० प्रतिशत पुग्दैन, तबसम्म एआईको प्रभावलाई बढाइचढाइ नगर्नू ।
सायद यो अझ उल्लेखनीय छ कि, वर्षौंदेखि सुपरइन्टेलिजेन्सको प्रमुख भविष्यवक्ता रहेका ओपन एआईका साम अल्टम्यानले पनि यस्तै विचार व्यक्त गर्न थालेका छन् । उनले यो महिना सीएनबीसीलाई भनेका छन् कि उनले एजीआई (कृत्रिम सामान्य बुद्धिमत्ता)लाई ‘खासै उपयोगी शब्द’नभएको ठानेका छन् र निकट भविष्यमा कुनै ठूलो परिवर्तन नभई उही उकालो बाटोमा निरन्तर हिँडाइ हुने देख्छन् । अल्टम्यानले ओपन एआईको बहु प्रतीक्षित जीपीटी–५ लाई पहिले नै ‘डेथ स्टार’को रूपमा हाइप गरेका थिए । तर, यसको प्रदर्शनले सबैलाई निराश बनायो ।
यसको पछि, सन्देहवादीहरूले आफ्नो दृष्टिकोण सही भएको दाबी गरेपछि, अल्टम्यानले स्वीकार गरे कि, हो, हामी ‘बबल’मा छौँ—जसले कसैलाई ठूलो नोक्सान पुर्याउनेछ तर रेलवे र इन्टरनेटजस्ता विगतका बबलहरूले जस्तै ठूलो सकारात्मक प्रभाव पनि पार्नेछ ।
यो हप्ता, लामो समयदेखि एआईको समर्थक रहेका एरिक स्मिटले पनि आफ्नो दृष्टिकोण परिवर्तन गर्दै सिलिकन भ्यालीले एजीआई (कृत्रिम सामान्य बुद्धिमत्ता)मा अति ध्यान दिन छोडेर हाल उपलब्ध एआई उपकरणहरूको व्यावहारिक प्रयोगमा केन्द्रित हुनुपर्ने तर्क गरे । साम अल्टम्यानका एक समयका साझेदार र अहिलेका कट्टर शत्रु एलन मस्कले हालै घोषणा गरे कि धेरैजसो मानिसहरूका लागि उनको ठूलो भाषा मोडेल, ग्रोकको सबैभन्दा राम्रो प्रयोग पुराना फोटोहरूलाई तपाईंको आई फोन क्यामेराको लाइभ सुविधाले खिचिएकाजस्ता माइक्रो–भिडियोहरूमा रूपान्तरण गर्नु हो । र, यतिबेला, आसेनब्रेनरले सुरक्षा र विनाशकारी जोखिममा काम गरिरहेको जस्तो देखिँदैन, बरु उनले १.५ बिलियन डलरको एआई हेज फन्ड सञ्चालन गरिरहेका छन् । सन् २०२५ को पहिलो छ महिनामा, यसले ४७ प्रतिशत नाफा कमायो ।
हालसम्म, सबै कुरा सामान्य नै छ । तर, धेरै कुरा पहिले नै असामान्य पनि लाग्न थालेको छ । केही सर्वेक्षणहरूका अनुसार, आधाभन्दा बढी अमेरिकीहरूले एआई उपकरणहरू प्रयोग गरेका छन् । यो एक उल्लेखनीय स्वीकार्यता हो, किनकि डट–कम क्र्यासपछि मात्रै इन्टरनेटको समग्र प्रयोग यही स्तरमा पुगेको थियो । यो रिपोर्ट गरिएको छ कि एक तिहाइ अमेरिकीहरूले अब हरेक दिन एआई प्रयोग गर्छन् ।
यदि यो वर्षको सबैभन्दा ठूलो शैक्षिक समाचार धेरैजसो प्रख्यात विश्वविद्यालयहरूले ट्रम्प प्रशासनको दबाब अभियानहरूमा स्वेच्छाले आत्मसमर्पण गरेको हो भने—एआईको प्रयोगमा धेरै कक्षाकोठाहरूको आत्मसमर्पण पनि अर्को महत्वपूर्ण समाचार हो । किनभने, हाईस्कुल र कलेजका विद्यार्थीहरू र तिनीहरूका शिक्षकहरू र प्राध्यापकहरू पनि बढ्दो रूपमा एआई उपकरणहरूमा निर्भर हुँदै गएका छन् ।
इब्राहिम रायिन्तकाठद्वारा चित्रण
हालैका वर्षहरूमा स्टक बजारको वृद्धिको ६० प्रतिशत हिस्सा एआईसँग सम्बन्धित कम्पनीहरूलाई श्रेय दिइएको छ ।
अनुसन्धानकर्ताहरूले सयौँ मिलियन डलरका तलब प्याकेजहरूमा सम्झौता गरिरहेका छन्, र केही रिपोर्टहरूमा एक बिलियन डलरभन्दा बढीको प्रस्तावहरूको उल्लेख छ । समग्रमा, एआई पुँजीगत खर्चले टेलिकम उन्मादको समयमा देखिएको स्तरलाई पार गरिसकेको छ र, केही अनुमानहरूअनुसार, रेलमार्गको उछालको परिमाणको नजिक पुग्न थालेको छ । चिप उत्पादनसँग सम्बन्धित निर्माणमा अन्य सबै अमेरिकी उत्पादन क्षेत्रहरूको संयुक्त खर्चभन्दा बढी रकम खन्याइँदै छ । चाँडै नै, डेटा सेन्टरहरूको निर्माण खर्चले कार्यालयहरूको निर्माण खर्चलाई उछिनेछ । अर्थशास्त्री एलेक्स तबारोकले भनेजस्तै, हामी मानिसहरूका लागि घरहरू वा मानिसहरूले काम गर्ने स्थानहरू बनाउनुभन्दा छिटो एआईका लागि ‘घरहरू’बनाइरहेका छौँ ।
अर्को शब्दमा, हामीलाई वाचा गरिएको एआई भविष्य एकातिर टाढा छ र अर्कोतिर पहिल्यै यहाँ आइसकेको छ । यो एक परिचित ढाँचा हो, जुन स्वचालित गाडीहरूको हाइप चक्रबाट पनि देखिन्छ, जसले वर्षौंसम्म समर्थकहरूलाई निराश र सन्देहवादीहरूलाई मनोरञ्जन दियो, तर अब अमेरिकी सहरहरूमा फैलिँदै छ, जहाँ वेमोका डरलाग्दा ट्याक्सीहरू मानव चालकहरूभन्दा धेरै सुरक्षित रूपमा सञ्चालन भइरहेका छन् । भेन्चर क्यापिटलिस्टहरू अहिले ‘इम्बोडिड एआई’को कुरा गर्न रुचाउँछन्, जसको अर्थ उनीहरूले रोबोटहरूलाई बुझाउँछन्, जुन सफ्टवेयरबाट हार्डवेयर र यहाँसम्म कि पूर्वाधारमा गहिरो परिवर्तन हुनेछ ।
युक्रेनमा, स्वायत्त ड्रोन प्रविधिको रूपमा इम्बोडिड एआई युद्धको सबैभन्दा महत्वपूर्ण मोर्चा हुन सक्छ । अमेरिकामा एआई–सञ्चालित रोजगारी गुम्ने हालैको आतंकको उन्माद आधारहीन हुन सक्छ, तर जोखिममा रहेका करियरहरूको संख्या बढ्दै गएको देखिन्छ । यद्यपि, ह्वार्टनका इथान मोलिकले औँल्याएअनुसार, एआईले हटाउन सक्ने भनेर चिनिएका रोजगारीहरूलाई बरु एआईलाई समावेश गरेर सबैभन्दा धेरै फाइदा लिन सकिने वा मौलिक रूपमा परिवर्तन हुने रोजगारीहरूको रूपमा बुझ्नु उपयुक्त हुन्छ ।
यस सन्दर्भमा ‘सामान्य’को एउटा परिभाषा होः ‘अति–मानवीय नभएको,’‘आफैँ दोहोरिने नभएको’र ‘निगरानी र नियन्त्रणबाट स्वतन्त्र नभएको ।’ तर प्रिन्सटनका लेखकहरूले यो शब्दलाई अर्को तरिकाले पनि परिभाषित गरेका छन्, जुन तुलनात्मक रूपमा छ—बिजुली, औद्योगिक क्रान्ति वा इन्टरनेटसँग तुलना गरेर, जुन हामीलाई अहिले सामान्य लाग्छ, तर यिनले संसारलाई पूर्ण रूपमा बदलिदिएका छन् ।
धेरै समयअघि, अर्थशास्त्रीहरूले इन्टरनेटलाई केही हदसम्म असफल साबित भएको भन्दै गुनासो गर्थे । आज, परम्परागत ज्ञान विपरीत भनाइमा व्यक्त हुन्छ, कि यसले सबै कुरा परिवर्तन गरिदियो, लगातार आघातकारी तरंगहरूमा, जुन केवल निरन्तर मात्र होइन, तीव्र पनि हुँदै गए, जसले यौन, जोडी बन्ने ढाँचा र प्रजनन दरहरूलाई हल्लायो, विश्वव्यापी मनोरञ्जन व्यवसायको समग्र आकार र त्यसलाई शक्ति दिने सामग्रीका प्रकारहरूलाई रूपान्तरण गर्यो, आत्म–उद्यमशीलता र हलचल संस्कृतिको नयाँ युगलाई जन्म दियो, लिंगहरूबीच राजनीतिक विभाजनलाई बढायो र विश्वव्यापी लोकप्रिय क्रोधलाई बीज रोप्यो ।
केही दशकअघि ई–कमर्स भनिएको कुरा अहिले आश्चर्यजनक रूपमा वास्तविक भएको छ, विशेष गरी अमेजनको एक समयमा हास्यास्पद दाबी ‘सबै कुराको पसल’को रूपमा । तर, यद्यपि यो सुविधा अब धनी क्षेत्रहरूमा अपरिहार्य जस्तो लाग्छ, यो तथापि सबैभन्दा सानो प्रभाव जस्तो मात्र लाग्छ ।
एआई बबल फुट्ने कुरा कल्पना गर्न गाह्रो छैन । तर यो पनि सम्भव छ कि प्रविधिको सामान्य भविष्यले पनि, अवरोध र ह्रासका साथसाथै, धेरै तरिकामा अत्यन्त उपयोगी साबित हुनेछ । औषधि विकास र सामग्री खोजमा, ऊर्जा दक्षता र हाम्रो विद्युतीय ग्रिडको राम्रो व्यवस्थापनमा, ब्यान्डक्याम्प वा प्रो टुल्सले भन्दा धेरै छिटो कलाकारहरूका लागि प्रवेश अवरोधहरू कम गर्नमा ।
इन्स्टिच्युट फर प्रोग्रेस नामक थिंक ट्यांकले आफ्नो ‘द लन्च सिक्वेन्स’नामक विज्ञान र सुरक्षाका लागि प्रस्तावहरूको समूहमा सम्भावित तीव्र प्रगतिका क्षेत्रहरू उल्लेख गरेको छः नयाँ महामारी रोगजनकहरूको प्रकोपका लागि निगरानी प्रणाली सुधार्ने, खाद्य तथा औषधि प्रशासनको अभिलेख सिफ्ट गरेर अनुसन्धानका लागि नयाँ सम्भावनायुक्त मार्गहरू हाइलाइट गर्ने, एन्टिबायोटिक–प्रतिरोधी विश्वका लागि नयाँ एन्टिबायोटिकहरू विकास गर्न अल्फाफोल्ड प्रयोग गर्ने, र वैज्ञानिक विश्वको पुनरावृत्ति संकटलाई समाधान गर्ने वा कम्तीमा सम्बोधन गर्ने मेसिन मोडलिङ मार्फत प्रकाशित दाबीहरूको तनाव–परीक्षण गर्ने ।
यो आउने भावी विश्वको खाका होइन, केवल एक अनुमानात्मक झलक हो । सायद विगत एक वर्षको अवधिले हामीलाई यो आश्वासन दिन्छ कि हामी स्काईनेटसँग ठोक्किनका लागि अनजानमा हिँडिरहेका छैनौँ । तर यसले हामीलाई धेरै विश्वास पनि दिनुहुँदैन कि हामीलाई आउने भविष्यका कुराहरूको स्पष्ट विचार छ ।
विज्ञानका लेखक र निबन्धकार डेभिड वालेस–वेल्सले जलवायु परिवर्तन, प्रविधि, ग्रहको भविष्य र हामीले त्यसमा कसरी जीवन बिताउँछौँ भन्ने विषयहरूको अन्वेषण गर्छन् ।
न्युयोर्क टाइम्सबाट
Facebook Comments