मोहमद इस्लामी

इजरायलले इरानमाथि हालै गरेको सैन्य आक्रमण क्षेत्रीय इतिहासमा सबैभन्दा महत्वपूर्ण सीमापार हमलाहरूमध्ये एक बनिसकेको छ । यो मिसाइल वा आणविक सुविधाहरूमाथिको लक्षित कारबाही मात्र नभएर उच्च–स्तरीय हत्या र जटिल साइबर हमलाहरू समावेश भएको छ । सबैभन्दा महत्वपूर्ण घटनाक्रमहरूमा इरानका वरिष्ठ सैन्य कमान्डरहरूको हत्या समावेश छ, जसमा मेजर जनरल मोहम्मद बघेरी, इस्लामिक रिभोल्युसनरी गार्ड कोर (आईआरजीसी)का कमान्डर होस्सेन सलामी र यसको एयरोस्पेस फोर्सका प्रमुख अमिर अली हाजिजादेह छन् ।

ad

यी लक्षित हत्याहरूले १९८०–१९८८को इरान–इराक युद्धपछिको इरानको सैन्य नेतृत्वलाई सबैभन्दा ठूलो धक्का दिएको छ । तथापि, सतहभन्दा गहिराइमा यो हमला केवल सैन्य रणनीति नभएर दशकौँदेखि बनाइएको राजनीतिक सिद्धान्तको अभिव्यक्ति हो ।

इजरायली अधिकारीहरूले यो कारबाहीलाई इरानलाई आणविक हतियार प्राप्त गर्नबाट रोक्ने पूर्व–निवारक कदमको रूपमा सार्वजनिक रूपमा प्रस्तुत गरे पनि, यसको गहिरो रणनीतिक उद्देश्य स्पष्ट हुँदै छ : इस्लामिक गणतन्त्रको अस्थिरता र अन्ततः पतन । वर्षौंदेखि इजरायली र केही अमेरिकी रणनीतिकारहरूले तर्क गरेका छन्, कहिले गोप्य रूपमा त कहिले खुल्ला रूपमा, कि इरानको आणविक महत्वाकांक्षाको एकमात्र दीर्घकालीन समाधान भनेको शासन परिवर्तन हो । हालको अभियान यो दीर्घकालीन उद्देश्यसँग मेल खान्छ, जुन सैन्य माध्यमबाट मात्र नभएर इरानभित्र मनोवैज्ञानिक, राजनीतिक र सामाजिक दबाबमार्फत पनि छ ।

हालका घटनाक्रमहरूले यो कारबाही आन्तरिक विद्रोहको प्रारम्भिक चरणलाई उक्साउन डिजाइन गरिएको थियो भन्ने सुझाव दिन्छ । विगतका शासन परिवर्तन प्रयासहरूको रणनीति परिचित छ : उच्च सैन्य अधिकारीहरूको हत्या, मनोवैज्ञानिक युद्ध, गलत सूचना अभियान र सरकारी संस्थाहरूमाथि प्रतीकात्मक लक्ष्य । तेहरानमा इजरायल–समर्थित साइबर हमला र सटिक प्रहारले सरकारी भवन र मन्त्रालयहरूलाई निशाना बनाएको छ, यहाँसम्म कि राष्ट्रिय टेलिभिजन प्रसारणलाई अस्थायी रूपमा अवरुद्ध गरेको छ, जुन इस्लामिक गणतन्त्रको सञ्चार पूर्वाधारको महत्वपूर्ण हिस्सा हो ।

इजरायली राजनीतिक बयानबाजीले यो दिशालाई प्रतिविम्बित गरेको छ । बन्द कोठा ब्रिफिङ र छानिएका मिडिया अन्तर्वार्ताहरूमा, अधिकारीहरूले स्वीकार गरेका छन् कि इरानका गहिरो रूपमा सुरक्षित भूमिगत आणविक सुविधाहरू, जुन केही जाग्रोस र अल्बोर्ज पहाडहरू मुनि ५०० मिटरभन्दा बढी गाडिएको बताइन्छ, अमेरिकाको पूर्ण सहभागिताबिना नष्ट गर्न सकिँदैन । विशेष रूपमा, यो कारबाहीलाई जीबीयू–५७ ‘म्यास्सिभ अर्डनन्स पेनेट्रेटर’ बमहरूको प्रयोग चाहिन्छ, जुन केवल अमेरिकी बी–२ वा बी–५२ रणनीतिक बमवर्षकहरूले मात्र प्रयोग गर्न सक्छन् । यस्ता क्षमताहरूको अभावमा, इजरायली नेताहरूले इरानको आणविक कार्यक्रमलाई सरकार परिवर्तनबिना रोक्न असम्भव छ भन्ने निष्कर्ष निकालेका छन् ।

यो सन्दर्भले इजरायलको एकसाथ चलिरहेको सैन्य र राजनीतिक प्रयासहरूलाई नयाँ अर्थ प्रदान गर्छ । हमलापछि, इरानी जनताप्रति लक्षित इजरायली सन्देश तीव्र भएको छ, जसले आईआरजीसीलाई राष्ट्रिय रक्षकको रूपमा नभई इरानी जनताको मुख्य दमनकारीको रूपमा चित्रण गरेको छ । ‘यो इरानको युद्ध होइन, यो शासनको युद्ध हो’जस्ता नाराहरूले इस्लामिक गणतन्त्रलाई इरानी राष्ट्रबाट अलग गर्न खोजिएको छ । इरान बाहिरका विपक्षी व्यक्तित्वहरू, जस्तै अन्तिम शाहका जेठा छोरा रेजा पहलवी र पूर्वफुटबलर अली करिमीले यी कथनहरूलाई समर्थन गर्दै हमलालाई समर्थन गरे र शासन परिवर्तनको माग गरे ।

तर, यो रणनीतिले उल्टो प्रभाव पारेको हुन सक्छ । ठूलो विद्रोहलाई प्रज्वलित गर्नु वा राष्ट्रिय एकतालाई खण्डित गर्नुको सट्टा, हमलाले राजनीतिक रेखाहरूमा जनमतलाई एकीकृत गरेको छ । धेरै इरानीहरू, जसमा शासनका लामो समयदेखिका आलोचकहरू पनि छन्, विदेशी हमलालाई राष्ट्रिय सार्वभौमिकतामाथिको आक्रमणको रूपमा लिएर रिसाएका छन् । सीआईए–समर्थित १९५३ को कुपदेखि इरान–इराक युद्धसम्मको बाह्य हस्तक्षेपको सामूहिक स्मृतिले गहिरो रक्षात्मक प्रतिक्रियालाई पुनः सक्रिय बनाएको छ ।

यहाँसम्म कि २०२२ मा महसा अमिनीको प्रहरी हिरासतमा मृत्युपछि राष्ट्रव्यापी विरोध प्रदर्शनलाई प्रज्वलित गर्ने ‘महिला, जीवन, स्वतन्त्रता’ आन्दोलनका कार्यकर्ताहरूले पनि विदेशी सैन्य हस्तक्षेपसँग संरेखित हुन अनिच्छा व्यक्त गरेका छन् । बमले ध्वस्त भएका भवनहरू र ढलेका इरानी सैनिकहरूको तस्बिरहरू प्रसारित भएपछि, शासन परिवर्तनको मागलाई अस्थायी रूपमा सहानुभूति र एकताले विस्थापित गरेको छ । धेरैका लागि, कुराकानी राजनीतिक सुधारबाट राष्ट्रिय रक्षामा सरेको छ ।

उल्लेखनीय रूपमा, धेरै सार्वजनिक व्यक्तित्वहरू र इस्लामिक गणतन्त्रका पूर्वविरोधीहरूले इरानको समर्थनमा आवाज उठाए र इजरायली हमलाको निन्दा गरे । फुटबल लिजेन्ड अली दाइले भने, ‘म विदेशी हमलासँग सहकार्य गर्नुभन्दा मर्न रुचाउँछु ।’ पूर्वन्यायाधीश र राजनीतिक बन्दी मोहसेन बोरहानीले लेखे, ‘म मेरो मातृभूमिको रक्षा गर्ने सबैको हात चुम्छु,’ जसमा उनले आईआरजीसी र अन्य सशस्त्र बललाई उल्लेख गरे ।

सैन्य लक्ष्यहरूमा गणनापूर्ण हमलाको रूपमा सुरु भएको कुराले यसको अपेक्षित परिणामको विपरीत नतिजा ल्याइरहेको छ । शासनको सत्तामाथिको पकडलाई कमजोर पार्नुको सट्टा, इजरायलको कार्यले राष्ट्रिय एकतालाई बलियो बनाएर असन्तुष्टिलाई चुप गराउने जोखिममा छ । बाहिरबाट क्रान्ति उत्प्रेरित गर्ने प्रयास असफल हुन सक्छ र उल्टो प्रभाव पार्न सक्छ ।

यदि इजरायलको अन्तिम लक्ष्य शासनको पतन उत्प्रेरित गर्नु थियो भने, यसले इरानको राजनीतिक प्रणालीको ऐतिहासिक लचकता र राष्ट्रिय आघातको एकीकरण शक्तिलाई कम आँकेको हुन सक्छ । बमहरू खस्दा र जनरलहरू मर्दा, इरानको सामाजिक संरचना भत्किएको छैन । बरु, यो पुनः जोडिन थालेको छ ।
अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमबाट