कार्लोस मोरे

हालै नेदरल्यान्ड्सको हेगमा सम्पन्न नेटो शिखर सम्मेलनले विश्वको बदलिँदो भू–राजनीतिक परिदृश्यलाई उजागर गरेको छ । नेटोका ३२ सदस्य राष्ट्रका नेताहरूले राहतको सास फेरे, तर सम्मेलनको घोषणापत्र र त्यसका छुटेका कुराहरूले गम्भीर प्रश्नहरू उठाएका छन् । विशेषगरी, रुसको खतरा, परमाणु हतियारको भूमिका, र अमेरिकाको प्रतिबद्धतामाथि अनिश्चितता देखिएको छ । यो शिखर सम्मेलनले नेटोको रणनीतिक प्राथमिकता, एकता, र भविष्यको दिशालाई पुनर्विचार गर्नुपर्ने आवश्यकता देखाएको छ ।

सन् २०२२ मा रुसले युक्रेनमाथि पूर्ण आक्रमण गरेपछि नेटोले रुसको आक्रामकता, अन्तर्राष्ट्रिय कानुनको उल्लंघन, र युद्धले ल्याएको मानवीय संकटको कडा शब्दमा निन्दा गरेको थियो । युक्रेनलाई ‘नजिकको साझेदार’को रूपमा स्वीकार्दै उसको क्षेत्रीय अखण्डताको समर्थन गरिएको थियो । तर, सन् २०२५ को हेग शिखर सम्मेलनको घोषणापत्रमा युक्रेनको समर्थनलाई ‘सार्वभौम प्रतिबद्धता’ र रक्षा उद्योगमा योगदानको रूपमा सीमित गरिएको छ । रुसलाई ‘युरो–एटलान्टिक सुरक्षाको दीर्घकालीन खतरा’को रूपमा उल्लेख गरिएको छ, तर युद्धको तत्कालीन प्रभाव र रुसी आक्रामकताको प्रत्यक्ष उल्लेख हटाइएको छ । युक्रेनमा दैनिक भइरहेका ड्रोन र मिसाइल आक्रमणको बेवास्ता गर्नु रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनका लागि राहतको कुरा हुन सक्छ ।

रुसको आक्रामक नीति र युक्रेन युद्धले नेटोको सामूहिक सुरक्षा रणनीतिलाई चुनौती दिएको छ । रुसले युक्रेनमा आधुनिक हतियार, ड्रोन, र मिसाइल प्रयोग गरेर युद्धलाई लम्ब्याइरहेको छ । युक्रेनको पूर्वी क्षेत्रमा रुसी सेनाले कब्जा जमाएको छ, र पश्चिमी समर्थनको कमीले युक्रेनको रक्षा क्षमता कमजोर भएको छ । नेटोले युक्रेनलाई हतियार र आर्थिक सहायता प्रदान गरे पनि, पूर्ण सदस्यताको बाटो स्पष्ट नहुँदा रुसले यसलाई आफ्नो रणनीतिक जितको रूपमा हेर्न सक्छ ।

नेटोको यो मौनताले रुसलाई थप आक्रामक बन्न प्रोत्साहन दिन सक्छ । रुसले हालै परमाणु हतियारको अभ्यास गरेको छ, र उसको परमाणु रणनीतिलाई युक्रेन युद्धको सन्दर्भमा बारम्बार उल्लेख गरेको छ । यस्तोमा, नेटोको घोषणापत्रमा रुसको परमाणु खतराको उल्लेख नहुनु र युक्रेनको समर्थनमा कमजोर प्रतिबद्धताले नेटोको विश्वसनीयतामाथि प्रश्न उठाएको छ ।

शीतयुद्धकालमा नेटोको रणनीतिमा परमाणु हतियारको महत्व स्पष्ट थियो । सन् १९८३ मा अमेरिकी राष्ट्रपति रोनाल्ड रेगन र बेलायती प्रधानमन्त्री मार्गरेट थ्याचरको नेतृत्वमा नेटोले परमाणु र परम्परागत हतियारको सन्तुलनलाई आफ्नो विश्वसनीय प्रतिरक्षाको आधार मानेको थियो ।
परमाणु हतियारलाई सोभियत संघको खतराविरुद्ध निवारक शक्तिको रूपमा हेरिन्थ्यो । तर, सन् २०२५ को घोषणामा ‘परमाणु’ शब्द नै हराएको छ । यो मौनता रुसको परमाणु खतरा र युक्रेन युद्धको सन्दर्भमा चिन्ताजनक छ ।

रुसले बारम्बार परमाणु हतियारको प्रयोगको सम्भावनालाई उल्लेख गरेको छ । उसले बेलारुसमा रणनीतिक परमाणु हतियार तैनाथ गरेको छ, र युक्रेन युद्धमा परमाणु हतियार प्रयोगको धम्की दिएको छ । यस्तोमा, नेटोको परमाणु रणनीतिमाथिको मौनताले उसको प्रतिरक्षा रणनीतिको विश्वसनीयतामाथि प्रश्न उठाउँछ । यदि नेटोले परमाणु हतियारको भूमिकालाई प्राथमिकताबाट हटाउँछ भने, रुसको आक्रामकताविरुद्ध उसको रणनीति कसरी प्रभावकारी होला ?

परमाणु रणनीतिको अभावले नेटोका सदस्य राष्ट्रहरूमा असुरक्षाको भावना बढ्न सक्छ । विशेषगरी, पूर्वी युरोपका राष्ट्रहरू, जस्तै पोल्याण्ड र बाल्टिक देशहरू, रुसको खतरालाई प्रत्यक्ष अनुभव गरिरहेका छन् । यी राष्ट्रहरूले नेटोको सामूहिक रक्षा सिद्धान्तमा पूर्ण विश्वास राख्छन्, तर परमाणु रणनीतिको अस्पष्टताले उनीहरूको सुरक्षामाथि प्रश्न उठ्न सक्छ ।

नेटोको इतिहासमा अमेरिकाको नेतृत्व र रणनीतिक प्रतिबद्धता आधारभूत सिद्धान्तको रूपमा रहेको छ । सन् १९८२ को घोषणाले अमेरिकाको रणनीतिक परमाणु प्रतिबद्धता र युरोपमा उसको सैन्य उपस्थितिलाई नेटोको रक्षा रणनीतिको केन्द्रमा राखेको थियो । तर, वर्तमान अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको नीति र रवैयाले यो विश्वास कमजोर बनाएको छ । ट्रम्पले नेटोलाई ‘ठगी’ नभएको बताए पनि उनको पुटिनप्रति नरम दृष्टिकोण र युक्रेन युद्धप्रति उदासीनताले नेटोको एकतामाथि प्रश्न उठाएको छ ।

ट्रम्पको नेतृत्वमा अमेरिकाको रक्षा नीति अनिश्चित छ । उनले युरोपको रक्षाका लागि परमाणु हतियार प्रयोग गर्ने सम्भावनालाई न्यून देखाएका छन् । यस्तोमा, नेटोको घोषणामा ‘संयुक्त राज्य अमेरिका’ शब्दको अनुपस्थितिले युरोपेली राष्ट्रहरूमा चिन्ता उत्पन्न गरेको छ । अमेरिकाको सैन्य उपस्थिति र परमाणु छातामाथिको विश्वासविना नेटोको सामूहिक रक्षा रणनीति कमजोर हुन सक्छ ।

ट्रम्पको रुसप्रति मैत्रीपूर्ण रवैया र नेटोप्रति उनको सन्देहपूर्ण दृष्टिकोणले युरोपेली राष्ट्रहरूलाई आफ्नै रक्षा क्षमता बलियो बनाउन दबाब दिएको छ । युरोपेली युनियनले हालै रक्षा सहयोग र सैन्य खर्च बढाउने योजना बनाएको छ, तर अमेरिकाको पूर्ण समर्थनविना यी प्रयासहरू अपर्याप्त हुन सक्छन् ।

नेटोका ३१ सदस्य राष्ट्रहरूले रक्षा खर्चलाई जीडीपीको २ प्रतिशतमा पुर्‍याउने प्रतिबद्धता जनाएका छन् । यो प्रतिबद्धता रुसको खतरालाई सामना गर्न र नेटोको रक्षा क्षमता बलियो बनाउन महत्वपूर्ण छ । तर, यो खर्चको उद्देश्य र प्रभावकारिता स्पष्ट हुन जरुरी छ । रुसलाई आधा नेटो सदस्यहरूले तत्काल खतरा मानेका छन्, तर हंगेरी र टर्कीजस्ता प्रो–रुसी राष्ट्रहरू र दक्षिणी युरोपका केही देशहरूमा यो उत्साह देखिँदैन ।

हंगेरीका प्रधानमन्त्री भिक्टर ओर्बानले रुससँगको आर्थिक र राजनीतिक सम्बन्धलाई प्राथमिकता दिएका छन् । टर्कीले पनि रुससँग रक्षा सम्झौता र ऊर्जा सहकार्यलाई निरन्तरता दिएको छ । यस्तोमा, नेटोको एकता र सामूहिक रणनीतिमा आन्तरिक मतभेद स्पष्ट देखिन्छ । यी मतभेदले नेटोको रुसविरुद्धको रणनीतिलाई कमजोर बनाउन सक्छ ।

बेलायतले नेटोको रक्षा रणनीतिमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दै आएको छ । हालै बेलायतले १२ वटा एफ–३५ए लडाकु विमान खरिद गर्ने निर्णय गरेको छ, जुन परमाणु क्षमता बोकेको छ । तर, यी विमानहरू अमेरिकी नियन्त्रणमा रहने र पहिलेभन्दा थप नभई केवल मोडल परिवर्तन भएको कुराले रुसलाई प्रभावित नपार्न सक्छ । बेलायतका प्रधानमन्त्री कियर स्टार्मरले रक्षा र सुरक्षाप्रति गम्भीरता देखाएका छन्, तर अमेरिकाको अनिश्चित प्रतिबद्धता र नेटोको कमजोर रवैयाले बेलायतलाई ठूलो चुनौती खडा गरेको छ ।

बेलायतले स्वतन्त्र रक्षा रणनीति विकास गर्नुपर्ने दबाब बढिरहेको छ । युरोपेली युनियनबाट बाहिरिएपछि बेलायतको रक्षा नीति नेटो र अमेरिकामाथि निर्भर छ । तर, ट्रम्पको नेतृत्वमा अमेरिकाको अनिश्चितताले बेलायतलाई आफ्नै परमाणु र परम्परागत रक्षा क्षमता बलियो बनाउन प्रेरित गरेको छ ।

नेटोको हेग शिखर सम्मेलनले संगठनको आन्तरिक मतभेद र रणनीतिक अस्पष्टतालाई उजागर गरेको छ । रुसको खतरा स्पष्ट हुँदा पनि नेटोको मौनता र कमजोर प्रतिबद्धताले पुटिनलाई फाइदा पुग्न सक्छ । ट्रम्पको अनिश्चित नेतृत्व र अमेरिकाको घट्दो प्रतिबद्धताले युरोपेली मुलुकहरूलाई आफ्नै रक्षा क्षमता बलियो बनाउन दबाब दिएको छ ।

नेटोले आफ्नो उद्देश्य र रणनीति पुनर्विचार गर्नुपर्ने बेला आएको छ । पहिलो, नेटोले रुसको खतरालाई स्पष्ट रूपमा सम्बोधन गर्नुपर्छ र युक्रेनलाई पूर्ण समर्थन प्रदान गर्नुपर्छ । दोस्रो, परमाणु रणनीतिलाई प्राथमिकतामा राखेर रुसको परमाणु धम्कीविरुद्ध विश्वसनीय रणनीति बनाउनुपर्छ । तेस्रो, अमेरिकाको अनिश्चितताको सामना गर्न युरोपेली राष्ट्रहरूले आफ्नै रक्षा क्षमता विकास गर्नुपर्छ ।

नेटोको एकता र प्रभावकारिता कायम राख्न आन्तरिक मतभेद समाधान गर्न जरुरी छ । रुसको आक्रामकता, परमाणु खतरा, र बदलिँदो विश्व व्यवस्थाले नेटोलाई नयाँ रणनीतिक दृष्टिकोण अपनाउन बाध्य बनाएको छ । यदि नेटोले यी चुनौतीहरूको सामना गर्न सकेन भने, युरो–एटलान्टिक क्षेत्रको सुरक्षा जोखिममा पर्न सक्छ । टेलिग्राफबाट