काठमाडौं । विवादका बीच भारतीय चलचित्र ‘आदिपुरुष’ शुक्रबारबाट काठमाडौं हलहरूमा प्रदर्शनीमा आएको छ । विवादित संवाद हटाएर चलचित्र आएपछि प्रदर्शन गरिएको हल सञ्चालकहरूले बताएका छन् ।
‘आदिपुरुष’ मा समावेश ‘जानकी भारतीय छोरी हुन्’ भन्ने संवादमा आपत्ति जनाउँदै नेपाली सेन्सर बोर्डले चलचित्रलाई जाँचपासको प्रमाणपत्र दिन अस्वीकार गरेको थियो । तर, विवादित संवाद नेपालमा मात्र हटाइएको हो ।
चौतर्फी विरोधपछि हलहरूले असुरक्षित भएको भन्दै शुक्रबार बिहानी शो देखाएका थिएनन् । काठमाडौं महानगरका मेयर बालेन साहले भारतमा समेत उक्त अभिव्यक्ति नहटाए महानगरमा कुनै पनि हिन्दी फिल्म चल्न नदिने तीनदिने अल्टिमेटमसहितको चेतावनी दिएका थिए । बालेनको भनाइलाई अधिकांश भारतीय सञ्चारमाध्यमले समाचार बनाएका थिए । चलचित्र विकास बोर्डका अध्यक्ष भुवन केसीले हिन्दी चलचित्र ‘आदिपुरुष’ का बारेमा प्रतिक्रिया दिँदै बोर्डले भनेको नमान्दा यो स्थिति आएको जिकिर गरेका छन् ।
विदेशी चलचित्रलाई नेपाल ल्याई प्रदर्शन गर्दा महिना दिन अगाडि सेन्सर गर्नुपर्ने चलचित्र विकास बोर्डको योजनालाई विरोध गरेपछि कम्तीमा सात दिनभित्र सेन्सर सिफारिस लिनुपर्ने नियम लगाइएको थियो । तर त्यसलाई पनि तीन दिनमा झार्दा यो स्थिति आएको केसीको प्रतिक्रिया थियो ।
यो बिवषयलाई शुक्रबारको प्रतिनिधिसभा बैठकमा राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका सांसद असिम शाहले प्रवेश गराएका थिए । उनले भने, ‘चलचित्र आदिपुरुषको कुरा मात्र होइन, यथार्थमा पनि कहिले बुद्ध उताको भनेको छ, कहिले सीता उताको भनेको छ । कहिले कालापानी, लिम्पियाधुरा हाम्रो हो भनेको छ, कहिले सांस्कृतिक नक्सा भनेर हाम्रो ठाउँ नै गायब गराइएको छ । हाम्रो इतिहासमाथि छिमेकबाट यस्तो भइरहँदा हामीले भन्न सक्नुपर्छ कि यसले हाम्रो चित्त दुख्छ भनेर, हाम्रो स्वाभिमान र सार्वभौम अस्तित्वलाई अतिक्रमण गरेको छ भनेर ।’ सरकारले सास दबाएर बसेपछि बालेनले बोलेर सही गरेको भन्दै परराष्ट्रमन्त्री र सञ्चारमन्त्रीले गम्भीर रूपमा लिनुपर्ने बताए । यसैको सेरोफेरोमा रहेर डेढ दशकभन्दा बढी समयदेखि चलचित्र लेखन निर्माण र निर्देशन गर्दै आएका सेन्सर बोर्डका सदस्य ऋषिराज आचार्यसँग देशान्तरकर्मी लोकराज अधिकारीले गरेको संवाद

सेन्सर अन्तिम आवरमा गर्नुहुन्छ, कसैको प्रभाव र दबाबमा परेर गर्नु हुन्छ कि स्वत स्फूर्त ?
कसैको दबाब या प्रभाव भन्ने हुँदैन । हामी स्वतन्त्र छौं । स्वतन्त्र रूपमा धारणा राख्छौं । सेन्सर बोर्डको काम कर्तव्य, अधिकार स्पष्ट छ । सदस्यहरूको काम, कर्तव्य, अधिकार स्पष्ट छ । अन्तिम आवरको सन्दर्भमा चलचित्र विकास बोर्डले पनि एक हप्ता अघि नै सेन्सर गर्ने भनेर नियम लगाउन खोजेको थियो । त्यो भएन के के कारणले । हामीकहाँ सेन्सरका लागि अन्तिम आवरमै आई पुग्छन् हलिउड बलिउडका सिनेमाहरू । पाइरेसीको डरले हो वा विश्वास नगरेर हो भोलि रिलिज डेट हुन्छ आज बेलुकी मात्र पनि आउँछन् कुनै बेला त । तर हामीले बुधबारसम्ममै जाँच पास गर्ने भोलिपल्ट बिहीबार थप केही भए करेक्सन गर्ने भनेरै काम गर्छौं ताकि प्रदर्शनमा बाधा नपुगोस् भन्ने नै हो हाम्रो चाहना । सेन्सर पास नभएर रोकौं भन्ने हाम्रो मनसाय रहँदैन ।
आदिपुरुषको सम्बन्धमा यो ढंगको विरोध होला भन्ने अनुमान गर्नु भएको थियो तपाईंहरूले ?
अलिकति पूर्वानुमान थियो । तर यहाँसम्मको स्थिति आउला भन्ने थिएन । सिनेमा हेरिसकेका त थिएनांै । तर सेन्सरले ध्यान दिनुपर्ने केही चिज छ है भन्ने मैले अलि पहिले नै कतैबाट जानकारी पाएको थिएँ । यो कुरा मैले टिममा पनि राखेको थिएँ । त्यसकारण बोर्ड अलर्ट पनि थियो । पहिलो ट्रेलरमा थिएन त्यसैले हैन होला जस्तो पनि लागेको थियो तर दोस्रो ट्रेलरमा आयो । त्यसपछि हाम्रो क्षेत्राधिकार भित्र रहेर हामीले त्यो कुरा हुनु हँुदैन भन्ने अडान लियांै । हाम्रो आपत्ति छ तिमीहरूले नसच्याई यो चलाउन पाउँदैनौं भन्यौं । तर हामीले नेपालमा चाहिँ रोक्ने बाहिर चाहिँ चलाउ भनेका पनि हैनौं यो आपत्तिजनक छ हटाउ भन्यौं ।

रातारात जाँचपास नगरेर एकदिन रोकिदिएको भए के हुन्थ्यो ?
जाँचपास नगर्दैको भए जस्ले सिनेमा ल्याउनु भएको छ उहाँहरूको घाटाको कुरा पनि हुन्छ । अर्को कुरा हामीले भनेको कुरा नकाटेको भए त एक हप्तासम्म पनि जाँचपास गर्ने थिएनौं । हामीले आपत्ति गरेको विषयमा करेक्सन गरेर ल्याएपछि त फेरि रोक्नलाई कार्यविधिले पनि दिँदैन ।
आपत्तिजनक संवाद काट्न हैन बोर्डले बिप हाल्न सुझाव दिएको भन्ने छ नि ?
हैन, हैन । जुन संवादको कुरा भइराखेको छ त्यस्लाई काट्न नै भनिएको हो । त्यहाँ सीधै भारतको छोरी भन्ने नभए पनि आशय प्रस्ट त्यही भएकोले नै सेन्सर बोर्डले काट्न नै भनेको हो । हाम्रो नियत निर्माता वितरकलाई दुःख दिने हैन । सकेसम्म त कुनै चिज परिर्वतन नगर्न परे हुन्थ्यो आहा कस्तो राम्रो बनेछ भन्न पाए हुन्थ्यो भन्ने हो नि हाम्रो चाहना त । किनकि चलचित्र मनोरञ्जन मात्र हैन । संस्कृति, परम्परा भाषा, भेष, इतिहास, देश सबै प्रतिविम्बित हुन्छ चलचित्रमा ।

नेपालको सिनेमाको बजार नेपाली सिनेमाले मात्र चलायमान गराउन सक्ने वा धान्न सक्ने नभएरै हो हलिउड, बलिउडको भर पर्नुपर्ने ?
नेपाली चलचित्रमा मात्रै भर पर्न पाए त गज्जब हुन्थ्यो । तर त्यो अवस्था बनिसकेको छैन । फेरि प्रतिस्पर्धाको खुल्ला व्यापारमा बाहिरका सिनेमा चलाउनै हुन्न आउनै दिनुहुन्न भन्ने मान्यता राख्नु पनि ठीक हैन । संस्कृतिको आदानप्रदानका कुरा पनि जोडिन्छन् । तर के हो भने नेपाली चलचित्रलाई नेपालमा पहिलो प्राथमिकता दिनुपर्छ यसमा किन्तु परन्तु भन्ने हुनु हुन्न । हल सञ्चालकहरूले व्यापार एक ठाउँमा होला तर व्यापार मात्र नहेरी नेपाली चलचित्रलाई पहिलो प्राथमिकता दिनुपर्छ । सबै नेपाली चलचित्रले भने जस्तो शो नपाउन सक्छन् तर दिनु पर्नेलाई पनि महत्व नदिइएको हो कि जस्तो देखिन्छ । यसलाई सुधार गर्नुपर्छ ।